30 jaar archeologisch onderzoek aan Abdijkerk gebundeld

De geschiedkundige vereniging Het Land van Aalst geeft een themanummer uit over de archeologische opgravingen aan de Ninoofse Koudenberg, aan de O.L.V.-Hemelvaartkerk. In een meer dan 50 pagina’s tellend artikel beschrijven de vier auteurs Peter Van den Hove, Werner Wouters, Jaak Peersman en Jean-Claude Ghislain de resultaten van in totaal 6 verschillende opgravingscampagnes. Die campagnes werden in de loop van 8 jaar uitgevoerd op de Ninoofse Koudenberg op initiatief van de stad Ninove. Deze studie is een mijlpaal in de kennis van de Ninoofse stads- en abdijgeschiedenis.

Het themanummer Archeologisch onderzoek op de Koudenberg in Ninove (1991-1998) onthult de resultaten van dertig jaar onderzoek en daar zitten verschillende archeologische primeurs bij. De gegevens worden in vijf hoofdstukken samengebracht, waarbij telkens eerst de resultaten van de opgravingen in beeld komen. Vervolgens krijgen de resultaten een interpretatie en een toetsing aan de historische bronnen en bestaande hypothesen.

Enkele primeurs uit het artikel:

• De eerste parochiekerk van Ninove stond op de Koudenberg en niet in de Nederwijk, zoals Hendrik Vangassen stelde en algemeen wordt overgenomen.
• De archeologen vonden fragmenten die stijlhistorisch heel interessant zijn, door de bijzondere mix van romaanse en gotische bouwstijlen. De gotische abdijgebouwen die na 1400 ten noorden van de abdijkerk werden opgetrokken, rustten bijvoorbeeld op funderingsmateriaal dat bestond uit kapitelen en voetstukken uit de Romaanse kloosteromgang (Doornikse kalksteen en te dateren ca. 1175-1180). Van de romaanse abdijkerk werden het uitzicht en de contouren bepaald.
• Het onderzoek bevestigt dat de huidige doopkapel gebouwd is op de fundering van de noordelijke toren van de Romaanse abdijkerk.

Luchtbeeld archeologische site

De Ninoofse abdij

In 1137 stichtten de premonstratenzers of norbertijnen in Ninove een abdijgemeenschap die er bijna zevenhonderd jaar zou bestaan. Maar zoals voor zoveel religieuze gemeenschappen betekende de Franse Revolutie ook de doodsteek voor de orde in Ninove. De laatste norbertijnen droegen in 1810 de abdijkerk over aan de stad, die vervolgens parochiekerk werd. Twaalf jaar later volgde de verkoop en afbraak van de imposante classicistische conventsgebouwen.

Geschenk

Ironisch genoeg werd door deze afbraak de abdijsite in Ninove een geschenk voor archeologen: doordat de gebouwen er niet meer stonden, konden ze aan de hand van opgravingen teruggaan in de tijd, om zo het abdijverleden te reconstrueren. Dit in tegenstelling tot abdijen van de premonstratenzerorde die wel nog bestaan en waar het huidige sterk verbouwde gebouwenbestand een grootschalig archeologisch onderzoek quasi onmogelijk maakt. Aanleiding voor het archeologisch onderzoek in Ninove waren plannen van de stad om begin jaren ’90 van vorige eeuw ten noorden van de O.L.V.-Hemelvaartkerk een parking aan te leggen. Door de vele goed bewaarde abdijrestanten, die tijdens de verschillende opgravingen aan het licht kwamen, ging dit plan uiteindelijk niet door en werd de parking enkele jaren later ten oosten van de kerktoren ingepland. De locatie van de opgraving is nu ingericht als een parkgebied waar nog heel wat muurrestanten van de abdij zichtbaar zijn. De abdijsite is ook nooit volledig opgegraven. Een aanzienlijk deel van de abdijgebouwen bevindt zich nog steeds in de bodem, onder de huidige spoorwegberm en in de tuinen van enkele huizen langs de Abdijstraat, onmiddellijk ten noorden van de spoorlijn Denderleeuw-Geraardsbergen.

Opgegraven zuilbasis in Doornikse kalksteen

Publicatie onderzoek

Na het beëindigen van het archeologisch onderzoek beloofde het Instituut voor het Archeologisch Patrimonium (IAP) aan de stad Ninove om in te staan voor de uitwerking en publicatie van de data. Het was de bedoeling om de resultaten van al dat onderzoek te bundelen en te publiceren als monografie in de reeks ‘Archeologie in Vlaanderen’. Helaas ontbraken de nodige budgetten om deze uitwerking te realiseren en plannen voor een publicatie werden op de lange baan geschoven. Toen de archeologische dienst van de Vlaamse overheid vanaf 2003 ingrijpende hervormd werd, belandden alle niet uitgewerkte onderzoeksprojecten in het archief. Daarnaast kregen de twee archeologen die toen nog verantwoordelijk waren voor de Ninoofse abdijopgraving een andere functie toegewezen binnen de Vlaamse overheid. Als betrokken wetenschappers bleef er maar één mogelijkheid over om minstens een deel van de onderzoeksresultaten en enkele belangrijke nieuw verworven inzichten niet te laten verloren gaan: ze werkten in hun vrije tijd verder aan de uitwerking van dit onderzoek, samen met andere vorsers. Het digitaliseren en verwerken van alle data heeft uiteindelijk meerdere jaren in beslag genomen.

Waar kan je het themanummer vinden?

Deze studie is een mijlpaal in de kennis van de Ninoofse stads- en abdijgeschiedenis. Ze kwam er na vele jaren van belangeloze inzet van de auteurs. Door het belang ervan worden er 40 exemplaren extra gedrukt, die te koop worden aangeboden bij de dienst cultuur van de Stad Ninove. Uiteraard is de studie ook (gratis) elektronisch toegankelijk op de website van Het Land van Aalst (www.hetlandvanaalst.be).